dormis --> dormas

Simila frazo de Z: Kiam mi venis al li, li dormis.

Ĉu en mia frazo vere "dormas" estu deviga?
Tio estus aldona regulo, eble n-ro 311

Mi bedaŭras, se la malkovro de reguloj vin malĝojigas.
Tamen ĝuste ĉi tie ne temas pri ia malfacile lernebla regulo. Estas tute male. En tiu punkto Esperanto funkcias laŭ la plej simpla imagebla maniero. Komplikajn regulojn havas aliaj lingvoj, ekzemple la angla kaj la germana.

En tiuj lingvoj, se iu persono en la pasinteco diris, aŭdis, vidis, sentis ktp. ion, necesas ŝanĝi la formon de la verbo en la subfrazo, kiu diras, kion oni diris, vidis ktp.(Ŝanĝo kompare kun tio, kion vi dirus, se vi mem estus tiu persono en tiu tempo.)
En Esperanto tute ne necesas ŝanĝi la verbon.

Li diris: "Ŝi dormas." -> Li diris, ke ŝi dormas.
(Dormo kaj diro okazas samtempe.)

Li diris: "Ŝi dormis." -> Li diris, ke ŝi dormis.
(La dormo okazas antaŭ la diro. La dormo estas finita.)

kaj same:

Mi vidis: "Ŝi dormas." -> Mi vidis, ke ŝi dormas.
(Dormo kaj vido okazas samtempe.)

Mi vidis: "Ŝi dormis." -> Mi vidis, ke ŝi dormis.
(La dormo okazas antaŭ la vido. La dormo estas finita.)

-----------------------------------------------

Ekzistas tamen dua punkto, kiun ni vole-nevole devas atenti.

La frazo de Zamenhof: "Kiam mi venis al li, li dormis."
estas alia kazo.

Ĉi tie ne okazas, ke persono ("mi") parolis, aŭdis, vidis ion en la pasinteco. Ambaŭ agoj (veni kaj dormi) estas rigardata de la tempopunkto en kiu oni skribis au diris tiun (tutan ) frazon kaj je tiu tempo ambaŭ agoj jam pasis.

La diferencon inter la du kazoj eble pli klare ilustras la sekvaj ekzemploj:

1.
Mi vidis, ke li skribas.

2.
Kiam mi venis en la ĉambron, mi vidis lin.

3. = Kombino de 1. + 2.
Kiam mi venis en la ĉambron, mi vidis, ke li skribas.

Ankaŭ mi devis lerni distingi tiujn du kazojn kaj tio ne estis facila. Kaj ankoraŭ nun mi foje devas atenti por ne erari.

Tamen; kion fari? Esperanto estas bonega lingvo, kiu estas tre facila, kiam oni lernas ĝiajn bazojn. Kiam oni iĝas pli sperta kaj aplikas ĝin laŭ celo kaj stilo pli ambicie, oni trovas novajn lernendaĵojn. Mi ne vidas eblecon tion ŝanĝi. Sed ni certe povas decidi, ĉu vidi en tio ion ĉagrenan aŭ ion bonvenan.

Mi elektas la duan kaj ĝojas, ke Esperanto kombinas grandan riĉecon kaj relativan facilecon — facilecon relativan, sed kontraste kun tiu superfacileco, kiu ekzistas nur en la propagando, ĝi estas facileco reala.